Obezite ve Genetik Yatkınlık

Obezite ve  Genetik Yatkınlık

Biliminsanları, obezitenin çevresel nedenlerini ortaya koymakla birlikte genetik alt yapısını da derinlemesine incelemeye devam etmektedirler.  Çok çeşitli gen bozuklukları yada varyasyonlarının obeziteye yatkınlığa neden olabildiği bilinmektedir. Günümüzde verilen asıl mücadele, bir salgın haline gelen obezitenin, çevresel faktörlerle tetiklenen genetik altyapısının deşifre edilmesi üzerinedir.

Obezite, günlük enerji sarfiyatında giderek azalma ve/veya kalori alımında giderek artma sonucunda, vücutta ki yağ depolarında aşırı artma olarak tanımlanabilecek bir durumdur. Obezitenin kendisi bir hastalıktır. Obezite hastalığının tedavisi, çok güç olabildiği gibi, obezite nedeniyle ortaya çıkan ciddi başka hastalıklarında eş zamanlı tedavisini içerdiğinden, aynı zamanda ekonomik olarak da ciddi maliyetlere ulaşabilmektedir.

Geride bıraktığımız yirminci yüzyılda, özellikle kaloriden zengin gıdalara ulaşma olanağı artan ve teknolojik ulaşım yollarını günlük hayatında daha fazla kullanan topluluklarda obezite, hızla yaygınlaşan bir sorun halini almıştır. Obezitenin yaygınlaştığı bu toplumlar, tariften de anlaşılacağı gibi gelişmiş batı ülkeleridir. Batı tipi hayat tarzının global dünyada yayılması, modern hayatın tüm gelişmekte olan ülkelere nüfuz etmesi, batı tipi beslenme alışkanlıkları ve fast-food denilen kaloriden zengin gıdaların gelişmekte olan ülkelerde de giderek daha fazla tüketilmesi, obezitenin bir dünya sorunu olmasına yol açmıştır.

Çevresel şartların ön planda olduğu bu obezite salgınında, çevresel şartların uyandırdığı “genetik yatkınlık” biliminsanlarının ilgisini çekmeye devam etmektedir. Her ne kadar çevresel şartlar kadar hızlı bir genetik değişiklik olması çok düşük ihtimal olsa da, genetik nedenlerin obezitenin artmasında rol oynadığı bilinen bir gerçektir. Bu genetik faktörler, değişen genlerden değil, tam aksine yüzyıllardır değişmeden kalan genlerden kaynaklanmaktadır.

Thrifty Genotip Hipotezi

Obezite epidemisi yada obezite salgınının nedenleri arasında hem çevresel hem de genetik faktörler birlikte değerlendirilmektedir. Obezitenin bu kadar yaygınlaşan bir obezite hastalığı halini almasında, çevresel şartların hızla değişip, geçmişte insanların içinde yaşadığı bambaşka çevresel şartlara göre değişmiş genlerimizi, aşırı uyarması büyük rol oynamaktadır. Daha basit olarak anlatırsak, eskiden dünya üzerinde gıda üretimi azdı. Dolayısıyla gıdaya her istenildiğinde, istenildiği kadar ulaşmak mümkün değildi. Bu nedenle eski insanların genleri, alınan gıdaların, yokluk dönemleri göz önüne alınarak depolanmasını sağlarlardır. Bu tasarrufçu ve stokçu genetik yapı, yirminci yüzyılın ikinci yarısında, patlama yaparak artan gıda tüketimi, trans yağ gibi yüksek kalorili ve raf ömrünü uzatan zararlı yağların kullanılmasıyla, aşırı depolama oluşturmaya başladı.

Yani atalarımızı kıtlık dönemlerinde hayatta tutmaya odaklanmış bu “Thrifty” genleri, gıdanın bol ve kalorili olduğu günümüzde, toplumu obezite hastalığı ile boğmaya başlamıştır.

Obezitenin ortaya çıkmasında bu thrifty genlerinin haricinde, başka genetik nedenler ve mekanizmalarında olması gerektir. Çünkü thrifty genlerinin neden olduğu aşırı yağ depolanması refleksi haricinde, farklı mekanizmalarda obezite nedenleri arasında yer almaktadır.

1.     Aşırı yeme arzusu (yada doygunluğa ulaşamama)

2.     Hareketsiz yaşama eğilimi (sedenter karakter)

3.     Diyetle alınan yağların enerji kaynağı olarak kullanımında yetersizlik

4.     Yağ depolanmasına elverişli metabolik kapasitenin artışı gibi farklı genetik karakteristikler de obezitenin genetik nedenleri arasında yer almaktadır.

Bütün bunların yanında, obezite nedeni olarak çevresel faktörlerin her bireye etkisi de aynı değildir. Bu nedenle ne aynı stresli şehir hayatında yaşayan ve aynı fast-food beslenme alışkanlığına sahip herkes obezite hastalığına yakalanmakta; ne de obezitesi olan herkeste yağ dağılımı benzer şekilde olmaktadır. Bütün obezite hastaları aynı tip yağlanma (elma tipi obezite yada armut tipi obezite gibi) göstermediği gibi, obeziteye bağlı hastalıklar da her obezite hastasında aynı derecede görülmemektedir. Obezite hastaları arasındaki bu farklılık yada değişkenlik, aynı ırk yada etnik grupta hatta aynı çevresel şartlarda yaşayan ve aralarında birinci dereceden kan bağı olan obez aile bireyleri arasında bile görülmektedir.

Bu nedenlerden ötürü, her kişinin çevresel faktörlere verdiği bu yanıt çeşitliliği, obezitenin ortaya çıkışında genetik faktörlerin varlığını kuvvetle düşündürmektedir.

Obeziteye Doğrudan Sebep Olan Genetik Faktörler Nelerdir?

Obeziteye neden olan genetik yatkınlığı farklı yönlerde araştıran çok sayıda yayın vardır. Bunlar genelde aynı aile bireyleri, ikizler ve aynı aile ortamını paylaşan kan bağı olmayan evlatlıkları karşılaştıran çalışmalardır. Obezitenin genetik alt yapısına ait başka dolaylı bulgu yada veriler, obezite hastalarında daha sık saptanan bazı genlerin varlığının gösterilmiş olmasıdır. Bu genlerin başında ob geni gelmektedir. Başkaca birçok genetik bulgu olmakla birlikte, bunların hiçbiri kesinlik kazanmamıştır. Ayrıca bunların standart uygulamada her obezite hastasında değerlendirilmesi mümkün olmadığı gibi, günümüz tıp bilgisi dahilinde bunlarla ilintili bir genetik obezite tedavisi bir seçenek olarak önümüzde bulunmamaktadır.

Daha Detaylı Bilgi için Yaralanılan Kaynaklar:

1. Farooqi IS, O’Rahilly S. Genetic factors in human obesity. Obesity Reviews 2007; 8(Suppl 1):37–40.

2. Bouchard C. The biological predisposition to obesity: beyond the thrifty genotype scenario.Int J Obes 2007; 31:1337-9.

3. Bouchard C. Defining the genetic architecture of the predisposition to obesity: a challenging but not insurmountable task. Am J Clin Nutr 2010;         91:5-6.

4. Gibbs W. Gaining on fat. Scientific American 1996; 275(2):88-94.

5. Heber D. An integrative view of obesity. Am J Clin Nutr 2010; 91:280S-283S.

6. Neel J.V. Diabetes mellitus: a ‘thrifty’ genotype rendered detrimental by ‘progress’? Am. J. Hum. Genet. 1962;14:353-362.

Derleyen

Op. Dr. Tuğrul Demirel

Obezite ve Metabolik Cerrahi Uzmanı

www.diasurg.com